Czy masowość kształcenia zaszkodziła uniwersytetom?

Edukacja w parku kieszonkowym, przekaz dla nietypowego odbiorcy i w nietypowym miejscu. 

Tytułowe pytanie stawiane jest dość często w środowiskach akademickich i pozaakademickich. W jakimś stopniu obserwowany jest dyskomfort z jakości kształcenia. Sami pracownicy szkól wyższych dostrzegają, że coś nie jest dobrze a przynajmniej nie jest tak, jakby sami chcieli. Jeśli dwa zjawiska zachodzą jednocześnie to nie oznacza jeszcze, że zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. To może być jedynie przypadkowa koincydencja.

Czy masowość kształcenia zaszkodziła uniwersytetom? Bo za dużo młodych ludzi jest wykształconych? A może to efekt złego kształcenia, niedostosowanego do współczesnego świata i potrzeb jest główną przyczyną niezadowolenia z jakości kształcenia a nie sam odsetek osób studiujących? Czy chcemy osiągać elitarność przez reglamentowanie miejsc na studiach? Czy zmniejszenie liczby osób z dyplomem automatycznie podniesie jakość kształcenia? Osobiście wątpię. To raczej ubiznesowienie zaszkodziło uniwersytetom. I wtłoczenie badań jak i dydaktyki we wskaźniki biznesowe, rankingi, punktozy itd. Społeczeństwo ludzkie ze swej natury jest hierarchiczne i wyłania swoje elity. Sądzę jednak, że rolą kształcenia na poziomie wyższym wcale nie jest tworzenie elit społecznych. Kiedyś sama umiejętność pisani i czytania włączała do elity. 

Czy powszechna edukacja elementarna przyniosła straty? Bo podniosła przeciętny poziom edukacji? Druga rewolucja technologiczna i uprzemysłowienie potrzebowały kadr potrafiących pisać i czytać, by łatwo i szybko przyswajać instrukcje obsługi maszyn i rozumieć procesy technologiczne w fabrykach oraz w społeczeństwie. Trzecia rewolucja technologiczna potrzebuje kard dobrze wykształconych. I to na poziomie wyższym. Sama umiejętność czytania i pisania nie jest już wystarczająca. Trzeba rozumieć otaczający na świat i zachodzące procesy. Potrzebna umiejętność uczenie się, kreatywność, samodzielność i rozumienie wielu zjawisk przyrodniczych. Także umiejętność wyszukiwania wiarygodnych informacji oraz obrona przed fake newsami (kłamściochami). Ludzkość ma olbrzymie zasoby wiedzy. Pojedyncza osoba nie musi mieć tego w głowie (bo to fizycznie i biologicznie niemożliwie) ale musi umieć korzystać z tej wiedzy i wiedzieć jak można mieć do tej wiedzy dostęp. Na przykład z wykorzystaniem telefonu osobistego. Dla dobrego funkcjonowania społeczeństw i gospodarki duży odsetek obywateli musi rozumieć jaki jest związek szczepień z zachorowalnością na Covid -19 i wygasaniem pandemii lub pojawianiem się kolejnych fal, które paraliżują służbę zdrowia, zwiększają śmiertelność i blokują gospodarkę. Nie jest więc, moim zdaniem, problem w nadmiarze studiujących lecz w jakości i sposobie kształcenia.

Trzeba rozumieć świat, a ten się szybko zmienia. Zatem wykształcenie jest bardzo potrzebne, bo na chłopski rozum nie da się opanować ani sztucznej inteligencji, ani zmian klimatu ani pojawiających się epidemii czy problemów z migracjami.

Ludzie potrzebują wiedzy i są nią zainteresowani. Przykładem niech będą dynamicznie rozwijające się uniwersytety trzeciego wieku i edukacja prozaformalna przez całe życie. Emeryci uczą się już nie dla potrzeb zawodowych lecz dla czystej wiedzy, dla poznania samego w sobie. I by rozumieć świat. Jedna z kilku ważnych społecznie potrzeb. Douczamy się nieustannie na kursach, także tych e-learningowych, poprzez tutoriale itd. Przykładem choćby masowe korzystanie z komunikacji online w czasie pandemii – wiele osób zaczęło wykorzystywać nowe narzędzia. Doszkalali się na kursach, w kontakcie z innymi osobami, pozaformalnie, także poprzez z darmowe tutoriale, opracowywane przez innych. Uczymy się w crowdlearningu a nie tylko w szkołach i na uniwersytetach. Bezpośredni kontakt z nauczycielem i naukowcem obecnie można osiągać na różne sposoby., Dawne formy okazują się zbyt skostniałe i mało wydolne. I to jest źródłem niezadowolenia a nie sama liczba uczących się w szkołach wyższych. 

Wróćmy do uniwersytetów. Czy jest jakaś alternatywa dla młodych ludzi poza uniwersytetami, poza dokształcaniem się? Mają szlifować bruki, pracować dorywczo przy zbieraniu truskawek, uczestniczyć w kibolskich marszach? Bo brak sensu i brak zajęcia? Nie pracy a właśnie zajęcia, sensownego działania. Przy coraz większej mechanizacji rąk do pracy trzeba mniej. Więcej potrzeba kreatywnych umysłów niż fizycznej siły ludzkiej. Dlatego pojawia się gwarantowany dochód podstawowy, wdrażany w kolejnych krajach. W jakimś sensie można powiedzieć kryzys czasu wolnego. Co zrobić z czasem gdy nie musimy pracować tak długo jak nasi przodkowie (wdrażane są w niektórych krajach np. czterodniowe tygodnie pracy)? A jednocześnie i gospodarka i życie społeczne potrzebuje wielu osób rozumiejących świat i zachodzące w nim procesy. Od ich decyzji zależą losy całych społeczeństw, jakość życia i zdrowie.

Czy masowość kształcenia zaszkodziła samym uniwersytetom? Powinny być bardziej elitarne? Moim zdaniem powszechność dostępu do uniwersytetu w niczym im nie zaszkodziła. Problemem jest jedynie zmiana sytuacji społecznej i jakość, sposób kształcenia, za którym uniwersytety w Polsce nie nadążają. Widać liczne zmiany, m.in. poszerzanie trzeciej (społecznej) misji uniwersytetu i zwiększenie oferty kształcenia pozaformalnego. Ale jeszcze w zbyt małym stopniu wykorzystywane jest kształcenie online oraz brak zmian formy kształcenia. Podzielenie studiów pięcioletnich na dwie mniejsze i samodzielne formy: licencjat i dwuletnie studia magisterskie to jeszcze za mało. Brak dobrej oferty kształcenia ustawicznego i form zdalnych. Studia podyplomowe to już za mało. Ludzie chcą się uczyć całe życie. A nie można ciągle być na studiach stacjonarnych. Uniwersytety powinny poszerzyć możliwości kształcenia i zapraszać jeszcze więcej odbiorców. Uniwersytet to dobre miejsce do eksperymentowania na różne sposoby nie tylko w zakresie nauk przyrodniczych, także odkrywania relacji międzyludzkich (laboratorium społeczne). Małe i dużo formy, znacznie wzbogacające dotychczasową ofertę.

Tak, czujemy dyskomfort z powodu jakości kształcenia. Ale moim zdaniem nie wynika to z masowości kształcenia uniwersyteckiego. To nie ograniczanie liczby miejsc lecz zmiana w formie kształcenia będą remedium na pojawiające się potrzeby społeczne i gospodarcze.