Chruściki, grzyby i jaja czyli Potamophylax nigricornis z Puszczy Knyszyńskiej

(Chruścik, prawdopodobnie Potamophylax nigricornis, zaatakowany przez grzyba, poniżej kładka jajowa,  połowa sierpnia 2020, fot. Cezary Werpachowski)

Chruściki (Insecta: Trichoptera) i grzyby nieustannie spotykają się w różnych rolach. Grzyby wraz z bakteriami rozkładają martwą materię w środowisku wodnym, w tym rozkładają celulozę, zawartą w obumarłych tkankach roślinnych (np. liście drzew, spadające jesienią do wody). Taką "zagrzybioną" materię organiczną chętnie zjadają detrytusożerne larwy chruścików, w tym larwy Potamophylax nigricornis. Bezkręgowce po prostu korzystają z grzybowych i bakteryjnych enzymów oraz ich zdolności do przyswajania azotu atmosferycznego. W tej konfiguracji to chruściki zjadają grzyby wodne. Ale jak widać na zdjęciu, czasem relacja się odwraca i to grzyby zjadają chruściki.

Wielokrotnie, w czasie badań terenowych widywałem dorosłe chruściki zaatakowane przez grzyby. Najczęściej tuż nad wodą, na kłodach drzew, gdzieś pod mostem. Kiedy i jak te grzyby atakują chruściki? I czy zmieniają ich behawior tak jak czyni wiele grzybów entomofagicznych?

Chruściki składają jaja w różny sposób. Samice niektórych gatunków schodzą pod wodę i tam składają pakiety jaj. Inne składają jaja nad wodą. Jaja znajdują się w galaretowatej osłonce. Wylęgające się larwy spadają wprost do wody. Niektóre gatunki wód okresowych z rodzaju Limnephilus składają jaja na roślinności, gdy w zbiorniku nie ma jeszcze wody. Skąd one wiedzą, że tam za jakiś czas będzie woda i odpowiednie środowisko życia dla larw? W tej grupie gatunków czasem występuje diapauza imaginalna. Jajniki dopiero dojrzewają a imagines chronią się na miesiące letnie do dziupli, jaskiń lub innych wygodnych schronień pod korą drzew. Uaktywniają się dopiero jesienią. W ten sposób złożone jaja zbyt długo nie czekają na pojawienie się wody. Niezwykłe dopasowanie cykli życiowych do warunków fenologicznych i zmienności środowiska.

Przesłane zdjęcia pochodzą z terenu źródliskowego w Puszczy Knyszyńskiej. Biorąc pod uwagę siedlisko jak i wzór na skrzydłach dorosłego chruścika, można z dużym prawdopodobieństwem zgadywać, że jest to Potamophylax nigricornis, gatunek krenobiontyczny, larwy są detrytusożernymi rozdrabniaczami. Dorosły chruścik zaatakowany jest przez grzyba. Znajoma pani mykolog napisała, że jest to prawdopodobnie grzyb z rodzaju Saprolegnia. Kładka jajowa też chyba należy do Potamophylax nigricornis. Podobnie wyglądają kładki jajowe innego chruścika zasiedlającego źródła - Chaetopteryx villosa. Ale na jego aktywność rozrodczą jeszcze za wcześnie.

Niby wszystko jasne ale pojawia się pytanie kiedy grzyby zaatakowały tego chruścika: jeszcze w wodze czy już na lądzie? Jeśli na lądzie to czy w trakcie składania jaj czy wcześniej? A może później? I jak grzyb wodny mógłby być aktywny w środowisku lądowym? A jeśli grzyb zaatakował w środowisku wodnych, to czy zarażona była już larwa (zarodniki dostały się wraz ze zjadanym pokarmem?) czy dopiero poczwarka? U chruścików występuje stadium pływającej poczwarki, przez jakiś czas taka poczwarka aktywnie porusza się w wodzie. To może wtedy? Ile czasu trwa rozwój grzyba? I czy zarażone grzybami chruściki zdążą złożyć swoje jaja? A może rozwój grzyba odbywa się później, już po złożeniu jaj? I wtedy grzyby zmieniają behawior chruścika tak, by usiadł gdzieś nad wodą, w dogodnym dla grzyba miejscu. Tak by zarodniki miały blisko do wody.

Kilka niezwykle intrygujących pytań. Może ktoś zna już odpowiedź? A jeśli jeszcze nikt nie wie to z pewnością warto to drobiazgowo zbadać. I wtedy jeszcze jedna zagadka przyrodnicza zostanie rozwiązana.

(Kładka jajowa chruścika, fot. Cezary Werpachowski)