Klecanka z kroniki kryminalnej

Cebrzyk ze Szczebrzeszyna, w środku którego gniazdo zrobiły osy klecanki.

Zbliżenie na gniazdo, w środku cebrzyka

Wakacyjne podróże dostarczają wielu niezapomnianych przeżyć. Kilka lat temu, w czasie wizyty na Lubelszczyźnie, natknąłem się na niezwykłą wzmiankę w lokalnej gazecie oraz spotkałem osy klecanki, które zbudowały gniazdo w starym cebrzyku, w obejściu artysty-malarza (zdjęcia wyżej).

 

Stałą rubryką w wielu gazetach (zwłaszcza lokalnych) jest kronika kryminalna. Będąc latem w Zamościu, popijając stosowne napoje na przepięknym zamojskim ryneczku, sięgnąłem po lokalną prasę. Oczy moje zatrzymały się na kronice kryminalnej. Nie dlatego, że gustuję w takich tematach. Ale osy w rubryce kryminalnej? Co tym razem przeskrobały te pasiaste owady, że aż policja czy inne siły porządkowe interweniować musiały? Na kogo napadły lub kogo obrabowały rzeczone osy? Także i tym razem strach miał wielkie oczy. Niemniej dzięki owadom prasa lokalna jest bardziej interesująca. Jest czym postraszyć w sezonie ogórkowym.

A ja zamieszczam zdjęcia osy klecanki, najpewniej to klecanka rdzaworożna (Polistes gallicus) zwana także klecanką pospolitą (Polistes dominulus). Spotkałem je w Szczebrzeszynie, najpierw pijące wodę u źródełka, później w drewnianym, starym cebrze (całe gniazdo) przy domu artysty.

Klecanka pospolita wbrew swej nazwie wcale nie jest pospolita. To gatunek ginący i coraz rzadszy. Klecanek ubywa, bo podobno zbyt mocno strzyżemy trawniki i niszczymy siedlisko tych przecudnych os. Na szczęście są jeszcze artyści, którzy ratują piękno starych konwi, gratów i innego "niepotrzebnego badziewia". Jak widać to nie tylko ocalanie historii ale i owadów. Klecanka potrafi użądlić najbardziej boleśnie ze wszystkich występujących w Europie owadów.

Gniazdo klecanki w naturze.

Klecanka to społeczna osa z podrodziny Polistinae, budująca charakterystyczne, otwarte gniazda. Tak jakby mniej dokładnie od innych gniazd os społecznych - są po prostu sklecone. W Polsce występuje około  10 gatunków z tego rodzaju, ponad 200 gatunków na świecie. W gnieździe rozwija się zaledwie kilkanaście os, rzadziej do 40, aktywne latem  i aż do września. Cechą charakterystyczną tych os społecznych są półotwarte gniazda, złożone z jednego plastra, otwierającego się lekko ku dołowi, bez otoczki-kopułki tak jak u innych os czy u szerszenia (oczywiście szerszeń to też osa).

Gniazdo klecanki wykonane jest z masy papierowej. U klecanek determinacja przynależności do określonej kasty (królowej, robotnic) nie jest tak wyraźna. Każda klecanka wykluwa się jako potencjalna królowa, a dopiero później następuje zdeterminowanie i przyjęcie określonej funkcji w społeczności. Swoją pozycję na szczycie hierarchii musi sobie wywalczyć. Zauważono, że pozycja królowej częściej uzyskują osobniki ubarwione w charakterystyczny sposób. 

Zimują zapłodnione samice. Dorosłe odwiedzają różne kwiaty, larwy karmione są małymi owadami, głównie błonkoskrzydłymi lub motylami. Nie są to osy zbyt agresywne, przez co łatwo je można obserwować. Mogą jednak boleśnie użądlić w obronie swojego gniazda. Ich użądlenie jest boleśniejsze od użądlenia os właściwych. 

W Polsce dobrze znana jest klecanka pospolita (Polistes gallicus, synonim P. dominulus). Jest to osa długości ok. 12-18 mm, czarna z żółtym deseniem. Ciało jest wyraźnie smuklejsze od innych gatunków z rodziny osowatych (Vespidae). Półotwarte gniazda wśród gałęzi zakłada zazwyczaj kilka samic, ale później tylko jedna utrzymuje się jako królowa, a pozostałe przyjmują funkcję robotnic. Często gniazda można spotkać pod dachówkami i innych osłoniętych miejscach, czy tak jak na górnym zdjęciu, w różnych naczyniach. Gatunek liczniej występuje w południowej i środkowej Europie, rzadszy w północnej części tego kontynentu.

Klecanka pospolita jako gatunek obcy została zawleczona przez człowieka do Ameryki i Australii, gdzie uważana jest za szkodnika. W naszym kraju występuje także klecanka łodygowa (Polistes dischofii), niegdyś rzadka środkowej Europie, a w ostatnich latach liczniejsza. Zasiedla skraje lasów i łąki, spotykana także na terenach wilgotnych.

Na zdjęciu niżej gniazdu klecanki polnej - Polistes nimpha (Christ, 1791), założone na ziemi, wśród roślin zielnych. Gniazdo jest zawieszone na charakterystycznej stopce i zawiera jeden plaster, złożony z kilku komórek. Gatunek ten, na południe od Alp, zakłada gniazda w ludzkich domach. Zasiedla Europę (bez jej części północnej), palearktyczna część Azji i północnej Afrykę. 

Bibliografia 

• Bellmann Heiko Owady. Dodatkowo: najważniejsze pajęczaki. Wyd. Multico, Warszawa 1999. 
• Kozłowski Marek W., 2008. Owady Polski, Multico, Warszawa. 
• McGavin G.G., 2008. Kieszonkowy atlas owadów i pajęczaków. Warszawa, Solis.
• Sandner Henryk, 1989. Owady. PWN, Warszawa. 
• Zahradnik Jiri, 1996. Przewodnik  owady. Multico, Warszawa.