Siurek z podwórka

Część wiedzy zdobywamy na podwórku, w grupie rówieśniczej. To świat równoległy, we fragmentach zupełnie odrębny niż świat dorosłych. Dzieci wyrastają ale ich słownictwo, zabawy pozostają w użyciu kolejnych pokoleń. Jak jakaś inna kultura, żyjąca obok nas. Czy jest ciągłość? Ewolucja biologiczna i kulturowa mają wiele wspólnego. Są systemami i dotyczą dziedziczenia oraz rozwoju. Poszukiwanie znaczenie słów jest jak poszukiwanie genów wymarłych gatunków. Gdzieś są, w innych genotypach, pełnią różną funkcję lub są nieaktywne. Czasami pełnią taką samą funkcję lecz w kontekście całości genomu efekty ich działania są zupełnie inne. Etnografia jest jak archeologia i genetyka zarazem.

W moim podwórkowym wieku dziecięcym siurek oznaczał siusiaka. Określenie intymnej części ciała ale nie tak wulgarne jak inne słowa. Było to słowo oczywiste. Ale skąd się wzięło? Czy rodzice tak mówili, czy tylko na podwórku między sobą używaliśmy tego określenia? I czy pochodzi od autochtonów, zaczerpnięte na wsi w Silginach, może na podwórku w Lidzbarku Warmińskim czy w Morągu? A może na wsi na Mazowszu, w Łukoszynie lub w Płocku? Świat dziecięcy jest jak za mgłą, ledwie rozpoznawalny.

Siurkiem nigdy bym się w rozważaniach nie zajmował, gdyby nie pewien drobny fakt. W wieku młodzieńczym przeczytałem książkę. Losy bohaterów toczyły się na tak zwanych Ziemiach Odzyskany. I w tej książce pojawiało się często słowo szurek lub siurek w znaczeniu małego chłopca, chłopaka. Jako słowo neutralne, publiczne i dozwolone. Moim zdziwieniem było odkrycie innego znaczenia, może pierwotnego. I z tym zadziwieniem żyłem kilkadziesiąt lat. Dopiero teraz z tym się ujawniam. Bo przecież na tę część męskiego ciała jakże często mówimy po prosty – mały. Więc może siurek i mały to synonimy? Ale dlaczego w kulturze podwórkowej nabrało nieco nieoficjalnego i brzydkiego znaczenia?

Późniejsze lata przyniosły mi więcej przykładów zmiany znaczenia słów. Gdy czytaliśmy Pana Tadeusza ze zdziwieniem i młodzieńczą radością spostrzegliśmy słowo kutas – na podwórku oznaczające wulgarne określenie na prącie. Tego słowa nie używało się wśród dorosłych, w miejscu publicznym. To dopuszczalny żargon tylko we własnym, chłopackim gronie. A tu masz, lektura szkolna, poważna książka i takie słowo! Można na głos czytać przy nauczycielu! Oznaczające oczywiście zupełnie coś innego, bo wisior. Nazwa dawniej odnosiła się do frędzli noszonych przy pasach szlacheckich kontuszy, dopiero później nabrała znaczenia pejoratywnego. I takie znaczenie  z kontekstu wynikało. Podobnie z nazwą jeziora Płocidupa (teraz brzmi brzydko, ale kiedyś nie miała takiego wydźwięku - czytaj więcej). Znaczniej wulgarniejsze i zakazane znaczenie miało słowo chuj (w moich dziecięcych latach najczęściej pisane przez h, bo i ortografia była słabiej znana). Jeszcze do niedawna myślałem, że słowo pochodzi z łaciny. Moja żona chodziła do klasy humanistycznej z łaciną. Jej koledzy z wielką ochotą odmieniali słowo chuj – on, na lekcjach łaciny. To łacińskie słowo jeszcze w niektórych językach funkcjonuje, np. who, choć już w nieco zmienionym brzmieniu i pisowni. Byłem więc przekonany, że trafiło do ulicznej „łaciny” od warstw wykształconych. Bo gdzieżby chłop znał łacinę?! Ale niedawno w wikisłowniku znalazłem zupełnie inne, i jak najbardziej „chłopskie”, kmieciowo-słowiańskie wytłumaczenie etymologii: "staropolska nazwa osobowa „chuj” wywodzona jest od prasł. *xujь → cierń, kolec (w korelacji z prasł. *xvoja, *xvojь → choina, chojna, gałęzie szpilkowe), od praindoeur. *skhujā → kolec (stąd np. litew. skujà → choinka). ogsłow., por. ros. хуй → chuj • białor. хуй → chuj • ukr. хуй → chuj • bułg. хуй → chuj • czes. chuj → chuj • kasz. chùj → chuj • słc. chuj → chuj (https://pl.wiktionary.org/wiki/chuj).

Gdy zapytałem znajomych z różnych części Polski, to nie wszędzie o siurku (szurku) słyszeli. Znali po prostu siusiaka. Więc może siurek ma jakiś regionalnych, geograficzny i kulturowy kontekst? Czy odnosi się do dawnych Prus Wschodnich i wywodzi się może z języka niemieckiego? A może ze staropruskiego? I cóż to słowo pierwotnie oznaczało i jaka ma etymologię? Tego na razie nie wiem.

Ciekawy efekt dało szukanie siurka w internecie – istnieje w postaci imienia i nazwiska! Skoro tak, to kiedyś nie mogło mieć znaczenia, w jakim używaliśmy je na podwórku. Imię Siurek zostało odnalezione 5 razy (z obszaru USA), a jako nazwisko co najmniej 122 razy, w co najmniej 4 krajach. W Polsce najczęściej w Łódzkiem, a więc w Centralnej Polsce.

Gdy sięgnąłem do słowników, to odkryłem ogromne bogactwo współczesnych synonimów słowa siurek - jako synonim słowa gówniarz (czyli mały chłopiec, pogardliwie). Pełna lista synonimów siurka jest znacznie dłuższa: chłopaczyna, chłopaczysko, chłopczyna, chłopczysko, chłopek, chłopiątko, chłopiec, chłopię, chłoptaś, chłoptyś, chmyz, gnojek, gnój, gołowąs, kawaler, kilkulatek, kilkunastolatek, malec, malizna, małolat, małolatek, młodziak, młodzian, młodzieniaszek, młodzieniec, młodzik, młokos, nastolatek, niedorostek, pacholę, podrostek, przedszkolak, smark, smarkacz, smarkaty, smarkul, smrodek, smród, szczawik, szkrab, usmarkaniec, wyrostek, zasmarkaniec, bachor, bęben, bękart, chłopczyk, chłystek, czort, dziecko, gówniarz, kajtek, knot, maluch, pędrak, pętak, przedszkolaczek, psisko, smyk, srajdek, sraluch, szczeniak, szczyl, zafajdaniec, chłopak, żółtodziób, bąk, berbeć, bobas, bobo, brzdąc, dzidzia, dzidziuś, dzieciak, fąfel, grzdyl, łobuz, nieletni, skrzat, neptek, pętaczyna, bączek, córka, członek rodu, czmych, drobina, dzieciątko, dziecina, dziecior, dzieciuch, infant, istotka, jedynaczka, jedynak, kruszyna, kruszynka, latorośl, maleństwo, maluszek, małe dziecko, mały, mały chłopiec, milusiński, niemowlę, noworodek, odrobina, osesek, pociecha, podopieczny, potomek, smyczek, stworzonko, syn, synek, synuś, szczaw, bobasek, człowieczek, dziatki, dziecię, dzieciszczko, karzełek, neonatus, niemowlak, niewiniątko, nowonarodzony, wcześniak, członek, fallus, interes, penis, prącie, przyrodzenie, ptaszek, siusiak, kuraś, pision, pisiorek, siusiek, susiak.

Synonimy słowa „siurek” z podziałem na grupy znaczeniowe:

• siurek - np. pogardliwie o młodym chłopcu
• siurek - np. jako obraźliwe określenie małego chłopca
• siurek - np. w kontekście lekceważącym o dziecku
• siurek - np. w odniesieniu do młodego chłopaka
• siurek - np. w sensie potocznym o małoletnim
• siurek - np. jako potoczne określenie nieznośnego dziecka
• siurek - np. jako określenie małego dziecka
• siurek - np. potocznie o nieposłusznym dziecku
• siurek - np. jako określenie młodego chłopca
• siurek - np. w odniesieniu do potocznego określenia niemowlaka
• siurek - np. w odniesieniu do członka męskiego
• siurek - np. w sensie potocznym o męskim członku
• siurek - np. wulgarnie o dziecku

I co było pierwsze w języku polskim: szurek czy siurek? Może kiedyś znajdę odpowiedź na te nurtujące pytania z dzieciństwem i podwórkiem w tle. A może ktoś zna odpowiedź i mnie oświeci?

Moje podwórko w Morągu, rok 2017. Zostały wspomnienia, wszystko inne się zmieniło. Wtedy nie było samochodów, było więcej miejsca dla nas, na zabawy. Tam, gdzie widać nowy blok, w głębi, były ogródki.