Adicella syriaca czyli o tym, jak zmiany klimatu wpływają na chruściki

Edukacyjna maskotka - larwa chruścika.

Globalne zmiany klimatu powodują liczne zmiany w zasięgu występowania wielu gatunków. W rezultacie jedne gatunki znikają z naszego kraju a inne się pojawiają. Jeszcze inne bezpowrotnie wymierają. Zjawisko to jest bardzo powszechne, gwałtowne w skali geologicznej i do zaobserwowania przez każdego. Sam o wielu takich owadach i roślinach już wielokrotnie pisałem. A co z chruścikami?

Chruściki (Trichoptera) to stosunkowo liczba grupa owadów wodnych, ale są raczej niepozorne, trudne do szybkiej identyfikacji i brakuje wystarczająco dużej liczby specjalistów by móc monitorować zmiany zasięgu występowania. Po prostu mamy za mało danych o dawnym i obecnym rozmieszczeniu. Stwierdzenie nowego gatunku na danym terenie nie jest jeszcze równoznaczne z odnotowanie dyspersji. Bo nie wiemy czy ten gatunek od dawna tu nie występował a brakowało jedynie obserwacji. Badania podstawowe są niezwykle ważne. Niby nudne, bo co to za odkrycie gdy badamy skład gatunkowy chruścików źródeł, rzek, jezior Pojezierza Mazurskiego? Jaki to ma wpływ na naukę globalną? Ale bez tych podstawowych informacji wszystkie inne, dotyczące chociażby skutków globalnego ocieplenia na bioróżnorodność as trudne do przeprowadzenia.

W przypadku bezkręgowców wodnych już wcześniej spodziewano się przesunięcia zasięgów występowania gatunków w zawiązku z globalnym ociepleniem i przesuwaniem się stref klimatycznych. Liczniejsze dane odnoszą się do skorupiaków i mięczaków wodnych, zwłaszcza uznanych za gatunki obce lub inwazyjne oraz w przypadku ważek. Dorosłe ważki są duże i łatwe do obserwacji oraz przeżyciowej identyfikacji. Ponadto są aktywne za dnia. Chruściki są mniejsze, aktywne wieczorem lub w nocy, znacznie trudniejsze do identyfikacji.  Trudno liczyć na wsparcie wolontariuszy-przyrodników.

W 2020 roku na łamach czasopisma Biologia opublikowana została praca o stwierdzeniu małego, rzecznego chruścika -  Adicella syriaca Ulmer, 1907 na Słowacji. Obecnie jest to najbardziej wysunięte na północ stwierdzenie tego gatunku. Czy dotrze niebawem do Polski? Zwyczajowa nazwę można utworzyć jako: adicella syryjska. Już sama nazwa podkreśla południowe pochodzenie tego gatunku. Ani larwa, ani imago nie są łatwe w identyfikacji. Potrzebna lupa stereoskopowa (by powiększyć obraz i dostrzec cechy) oraz specjalistyczna literatura oraz umiejętności eksperta. Nawet jeśli dotrze do Polski to szybko się o tym nie dowiemy...

Autorzy publikacji, na podstawie analizy danych literaturowych stwierdzili, że zasięg występowania Adicella syriaca  przesunął się 250 km na północ w porównaniu z poprzednimi obserwacjami. Wspomniany chruścik najdalej na północ występował w  rzekach północno-panońskich, w tym obszar zalewowy górnego Dunaju. W Europie stwierdzany był także w Bułgarii, na Bałkanach, w Rumunii, Grecji. Autorzy przypuszczają, że możliwym wyjaśnieniem zmiany zasięgu gatunków jest zmiana klimatu.

Adicella należy do rodziny wąsatkowatych (Leptoceridae). Dorosłe chruściki z tej rodziny odznaczają się bardzo długimi czułkami, co znalazło odzwierciedlenie w polskiej nazwie zwyczajowej - wąsatkowate. Gatunki z rodzaju Adicella zasiedlają rzeki. Są niewielkie, do tej pory spotkałem zaledwie kilka larw z tego rodzaju w polskich wodach. Są trudne w identyfikacji i słabo poznane.

Źródło: Adicella syriaca (Trichoptera: Leptoceridae) in Slovakia – the northernmost record from Central Europe. Spreading of an aquatic insect in the period of climate change? Tomáš Navara, Igor Kokavec,  Jakub Cíbik, Jozef Lukáš & Pavel Chvojka, Biologia, 2020.