Profesorskie Gadanie: Bieluń dziędzierzawa czyli dużego nie ruszą

9.11.2023

Bieluń dziędzierzawa czyli dużego nie ruszą

Kortowo, listopad 2023

O bieluniu swego czasu coś niecoś słyszałem. Był jednak rośliną z książkowych opowieści. Kilka lat temu, po raz pierwszy spotkałem w Burczenie, małym warmińskim miasteczku. Rosła gdzieś na ugodzie między starymi domami nad rzeczką. Zdziwiła mnie niezwykłym wyglądem. A, że nie potrafiłem rozpoznać, to zrobiłem zdjęcia i szukałem w kluczach. Potem czytałem o niej przy okazji poznawania etnografii Hucułów i różnych praktyk magicznych.

Późnym latem 2023 r. spotkałem w Kortowie, na często wykaszanym trawniku przy parkingu. Głośny dźwięk kos spalinowych nie wróżył niczego dobrego. Żal mi było roślin ledwo co wyrosłych ponad niska trawa. Ale gry przechodziłem obok ze zdziwieniem zobaczyłem ocalałego bielunia. Nie wiem skąd się tam wziął. Obok są małe poletka Łąk kwietnych, które obserwują od dawna. Bielunia nigdy wcześniej tam nie było. Ktoś podrzucił nasiono lub przepadkiem jakoś się siłami natury znalazło? Nie wiem. Obok budynek Wydziału nauk o Żywności, to może pozostałość po jakichś zajęciach?

W każdym razie kosiarze ominęli. Bo duża roślina i wyglądała na uprawną-ozdobną? A może zadziałała jakaś siła magiczna, co odstraszyła kosiarzy? W każdym razie przetrwała i ma się dobrze. Wydała owoce. Ciekawe czy w przyszłym roku się pokaże ponownie.

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.) to roślina z rodziny psiankowatych (Solanaceae), która ma wiele interesujących właściwości, ale jednocześnie jest bardzo trująca. Bieluń fascynuje naukowców i badaczy ze względu na swoje niezwykłe właściwości i historię wykorzystywania. Jednak warto pamiętać, że ta roślina jest również bardzo trująca i niebezpieczna, co sprawia, że należy do jednych z najbardziej kontrowersyjnych roślin w świecie botaniki.

Bieluń dziędzierzawa pochodzi z tropikalnych rejonów Ameryki, Indii lub Azji Mniejszej, ale obecnie występuje na całym świecie. W Polsce pospolity jest na niżu, rzadziej widywany w niższych położeniach górskich. Dość często spotykany w siedliskach ruderalnych. W Europie pojawił się w 1584 roku, a w Polsce stwierdzony w 1613vi 1652 roku. Jest uważany za epikenofita (nie wkracza do zbiorowisk naturalnych). Jest to gatunek rośliny z rodziny psiankowatych, do której należą również takie rośliny jak ziemniak, pomidor czy papryka. Bieluń jest rośliną jednoroczną, wysokości 20-100 cm. Na kortowskim trawniku pojawił się dość późno. Wcześniej był ten fragment od wiosny często koszony. Kwitnie od lipca do września. Kortowski egzemplarz kwitł jeszcze w październiku.

Roślina ma duże, białe lub fioletowe kwiaty w kształcie lejka, które otwierają się wieczorem i zamykają się rano. Kwiaty te oraz liście wydzielają silny, nieprzyjemny zapach, co sprawia, że roślina jest łatwa do zauważenia. Na często strzyżonym trawniku z niskimi roślinami bieluń wygląda na dużego i okazałego. Zapewne kosiarze uznali za gatunek ozdobny, którego nie wolno wykaszać...

Bieluń dziędzierzawa produkuje charakterystyczne kolczaste owoce, które zawierają wiele czarnych nasion. Co ciekawe, z jednego owocu tej rośliny może wyrosnąć nawet kilka tysięcy nowych roślin, co przyczynia się do jej szybkiego rozprzestrzeniania się.

Jednym z najbardziej interesujących aspektów bieluń dziędzierzawa są jej właściwości chemiczne. Roślina ta zawiera alkaloidy tropanowe, takie jak atropina, skopolamina czy hioscyjamina. Te substancje mają różnorodne działania, w tym rozkurczające, przeciwbólowe, przeciwskurczowe, uspokajające i halucynogenne. W przeszłości były one wykorzystywane w medycynie oraz w praktykach magicznych i wróżebnych.

Jednak bieluń dziędzierzawa jest również rośliną trującą. Kontakt z nią może prowadzić do zatrucia, a objawy mogą być bardzo poważne. Wśród typowych objawów zatrucia bieluniem dziędzierzawą wymienia się suchość w ustach, rozszerzenie źrenic, zaburzenia widzenia, wzrost ciśnienia krwi, tachykardię, gorączkę, drgawki, halucynacje, utratę przytomności i niewydolność oddechową.

Bieluń dziędzierzawa ma długą historię wykorzystywania w różnych kulturach. Był używany w starożytności i średniowieczu jako środek znieczulający, narkotyczny, magiczny i wróżebny. Był także składnikiem maści czarownic do latania. Maść ta miała zapewniać loty astralne i kontakt z demonami. Ta roślina pełna była tajemnicy i mitologii, co tylko zwiększało jej fascynację.

Bieluń dziędzierzawa to roślina o niezwykłych właściwościach, ale także o niebezpiecznym potencjale trującym. Jej historia i wykorzystanie w różnych kulturach czynią ją fascynującym obiektem badań botaników i etnobotaników. Jednak ze względu na ryzyko toksyczności, należy traktować ją z najwyższą ostrożnością i unikać kontaktu z nią. Dla ciekawskich badaczy i miłośników botaniki może to być roślina, która kusi swoją tajemniczością, ale należy pamiętać, że bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, eksperymentowanie z nią jest ryzykowne.

Tymczasem rośnie sobie koło rektoratu w centrum UWM w Olsztynie, przy samym parkingu i małych łąkach kwietnych. Łąki zostały wczesną jesienią skoszone. I tylko bieluń teraz dominuje. Oraz inne rośliny ozdobne z pobliskich klombów. Inne :”chwasty” nie miały tyle szczęścia, zostały dokumentnie wykoszone.