Jubileuszowe, 20. Olsztyńskie Dni Nauki i Sztuki oraz otrzymana statuetka i okolicznościowy dyplom od rektora skłoniły do wspomnień i refleksji. Przez kilka lat koordynowałem Olsztyńskie Dni Nauki (i Sztuki). Kilka rzeczy, które zaproponowałem i wprowadziłem przetrwały próbę czasu. Wyczucie trendów i synergia działań. Sprawdziła się koncepcja otwarcia na środowisko pozaakademickie, współpraca z partnerami i współpraca z mediami. Sam przy okazji sporo się nauczyłem i zdobyłem nowe doświadczenie.
Odszukałem prezentację, przedstawioną w czasie przygotowań moich pierwszych Dni Nauki. To był mój pierwszy raz jako uczestnik i jako organizator (a w zasadzie koordynator). Zamieszczam ją z komentarzem. Obrazkowa opowieść jak Dzień Nauki stał się Olsztyńskimi Dniami Nauki i Sztuki. A zaczęło się w 2006 roku.
 |
| Slajd tytułowy, prezentacja z przygotowań, maj-czerwiec 2006 r. Podkreślenie, że jest to akcja ogólnopolska i że warto zrobić to w ciągu kilku dni. Oraz, żeby połączyć naukę za sztuką. |
Przyszedłem z doświadczeniem i zadaniem zajęcia się Dniem Nauki. Już na początku zaproponowałem zmianę nazwy i formuły. Proponowałem dodać sztukę i rozszerzyć na kilka dni. Nie od razu się udało, ale w końcu zaowocowało, i to na trwałe (kilkanaście lat świadczy o trwałości). Historia w obrazkach, jak to powstawało a w zasadzie przeobrażało się. Slajdy pochodzą z prezentacji, przedstawianej przed komisją senacką uniwersytetu. Powierzono mi zadanie chyba późną wiosną. W maju i czerwcu były spotkania z takimi właśnie planami. Przyszedłem już z jakimś doświadczeniem i swoimi przemyśleniami. A nowa szansa i nowe zadanie uruchomiło proces, których chyba trwa do dzisiaj. W dialogu z innymi i z tak zwaną rzeczywistością (możliwościami, uwarunkowaniami) powoli dojrzewało. Warto spojrzeć wstecz i chwilę się zastanowić. Dla mnie taka retrospekcja była małym zaskoczeniem, bo o wielu elementach już zapomniałem.
I pokazywałem także inne realizacje z naszego regionu, w których brałem udział jako uczestnik. Chciałem przekonać, że można to zrobić i że przynosi to dobre efekty. Sądząc po dalszych działaniach udało mi się przekonać środowisko uniwersyteckie (a najpierw komisję senacką).
 |
| Slajdy oryginalne, dlatego z dawnym logo UWM. Takie wtedy obowiązywało. |
Takie postawiłem cele i zaprosiłem do realizacji tych celów. Ale najpierw była dyskusja i ocena możliwości i zagrożeń. Na samym początku pojawił się pomysł by poszerzać o sztukę. Była też wizja promocji UWM czyli tego, co teraz możemy nazwać tworzeniem wizerunku. I otwarcia się na społeczność lokalną. Potem dopiero uświadomiłem sobie, że to tak zwana trzecia, społeczna misja uniwersytetu. Zasygnalizowana była na początku mojej przygody z Dniami Nauki. Można powiedzieć, że to charakter pierwszego przeobrażenia Dnia Nauki.
 |
Nie tylko cele lecz i uwzględnienie aktualnego stanu. Tu i teraz. Same dni nauki były pomysłem ministerstwa i skierowane zostały do wszystkich uczelni w Polsce. Z biegiem czasu niektóre uczelnie zrezygnowały z organizacji, inne przeniosły na okres wiosenny. U nas odbyły się trzy takie dni (do 2006 roku). A rezultaty, zdaniem władz, były niezadowalające. Zapewne dlatego powołano mnie na koordynatora, biorąc pod uwagę moje wcześniejsze doświadczenie i konkretne działania.
 |
Ważne pytanie "po co"? Już wtedy, po rocznym prowadzeniu własnego bloga i kilkuletnim doświadczeniu z własną stroną www jak i organizacją kawiarni naukowych, dostrzegłem siłę Internetu. Istotną sprawą było zaangażowanie pracowników. Jak to zrobić? Jeśli dobrze zdiagnozować zagrożenia i słabe strony, wtedy można próbować temu zaradzić.
 |
Proponowałem hasło przewodnie. Padło kilka propozycji, nawiązujących do aktualnych wydarzeń w Polsce oraz moje pomysły na rolę uniwersytetu. Poszukiwanie hasła przewodniego wynikało z mojego rozumienia mediów. I tego jak zyskać zainteresowanie, gdy nie ma się funduszy na reklamę.
 |
Analiza sytuacji i możliwości. Wiele budynków w Kortowie to rozproszenie inicjatyw i mniejsza widownia. Sugerowałem jednak silną współpracę i obecność Dni Nauki poza także poza uniwersyteckim kampusem. Tak widziałem i widzę rolę uniwersytetu, oddziałującego na swoje najbliższe otoczenie. Nazwa Warmińsko-Mazurski zobowiązuje by pełnić rolę silnika dla całego regionu.
 |
W zasadzie nic lub niewiele się zmieniło w formie przekazu od tamtego pomysłu z 2006 roku. Ale wtedy to była pewna nowość w spojrzeniu na upowszechnianie nauki: pokazać laboratoria, wyjść z aktywnością naukową do kawiarni. By piknik naukowy się udał, czy to w Kortowie czy na olsztyńskiej Starówce, potrzebny jest udział sztuki, bo ona przez emocje angażuje i zaciekawia. A niezależnie od tego mieliśmy i mamy Wydział sztuki. Celem było zaangażowanie wszystkich wydziałów i pokazanie całego spektrum uniwersyteckiej aktywności. Jak widać mocny nacisk był na media by za ich pośrednictwem docierać z pokazem popularnonaukowych do szerokiego odbiorcy. Wtedy zapoczątkowany trend zakorzenił się na stałe.
 |
Proszę zwrócić uwagę na rolę profesorów. By upowszechnianie nauki nie cedować na podrzędnych pracowników lecz by zaangażować najważniejsze osoby uniwersytetu. To wskazywanie, że upowszechnianie wiedzy jest ważne i potrzebne. I było to moje spojrzenie na ideę uniwersytetu otwartego, wykorzystującego nowe kanały komunikacji. Przy tej wizji i roli uniwersytetu pozostałem. Od lat na różne sposoby próbuję ja wdrażać.
 |
Jak widać chęć wychodzenia poza mury uniwersytetu była artykułowana od samego początku, zarówno w sensie fizycznym jak i w formie medialno-internetowej. Bez wątpienia ta koncepcja się sprawdziła. I warto ją rozwijać.
 |
Ze względu na partnerów (i wtedy skromne siły oraz środki) chcieliśmy pokazać nie tylko naukę od kuchni ale prace naszych partnerów. W pewnym sensie zastosowanie nauki w praktyce.
 |
Miejsca z upowszechnianiem nauki poza Kortowem wynikały z moich dotychczasowych kontaktów.
 |
To był rok 2006 a już wtedy proponowałem wykłady online. Na realizację tego pomysłu czekać trzeba było jeszcze kilka lat. Wtedy myślałem głównie o stronie www i blogach. Przez jakiś czas, na starej stornie www Dni Nauki było kilka blogów, z wpisami kilku pracowników. Ja w tej formie wytrwałem i kontynuuję. Warto byłoby ponowić taką próbę. Byłaby większa różnorodność tematów i osobowości.
 |
Pokazywałem swoje doświadczenie by przekonać do prezentowanej wizji. A więc był to przykład z serii wyjazdów do Ornety, realizowanych z inicjatywy prof. Leszka Szarzyńskiego, akcje realizowane ze studentami z koła naukowego (którym się opiekowałem), współpracę z różnymi podmiotami w organizacji małych pikników naukowych w terenie. Przekonywałem, że nie są to pomysły z sufitu lecz bazują na doświadczeniu i dobrych praktykach.
 |
 |
 |
 |
W maju zaplanowaliśmy taki właśnie harmonogram, by we wrześniu się udało. Kolejne wakacje były "zmarnowane" a urlop w części przeznaczony na prace organizacyjne i przygotowywanie "kontentu": dla mediów. Warto wrócić pełniej do tej koncepcji upowszechniania wiedzy a nie tylko edu-rozrywki.
 |
 |
Na koniec pojawił się filmik, zrobiony aparatem cyfrowym (wtedy smartfonów jeszcze nie było). By pokazać, że dość łatwo można przygotować treść z badań i z laboratorium. W pełni udało się to zrealizować dopiero po wielu latach. W tamtej dyskusji było trochę więcej szczegółów, w tym zastanawiania się jak pozyskać sponsorów i co oni "z tego będą mieli", o wykorzystywaniu kontaktów wydziałowych i indywidualnych. Jak się zastanowię, to widzę, że część pomysłów bardzo wybiegała w przyszłość. Dopiero po kilkunastu latach są śmielej wdrażane. Kropla drąży skałę i potrzebny jest wysiłek wielu osób. Nie tylko postulowałem lecz sam próbowałem tak upowszechniać naukę.
Wzorem lat ubiegłych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie przystępuje do zorganizowania Dni Nauki, włączając tym samym północno-wschodni region Polski do czwartej edycji ogólnopolskich Dni Nauki. Moją propozycją było, aby hasłem wiodącym w roku 2006 było: „Nauka i sztuka w Europie XXI w.” Za główny cel zaproponowałem popularyzację nauki i akademickiej sztuki w społeczności lokalnej regionu Warmii i Mazur z uwzględnieniem transferu innowacyjności do szeroko rozumianej gospodarki i pomocowych projektów unijnych. Poprzez zaangażowanie mediów (Internet, prasa, radio, telewizja) efekt informacyjny i edukacyjny miał być wydłużony (nie tylko 16 września) oraz rozszerzony krąg odbiorców.
Planowane imprezy naukowe, kulturalne, edukacyjne miały odbywać się będą na terenie miasteczka akademickiego oraz kilku miejscach poza uniwersytetem: na terenie starego miasta w Olsztynie, w Ornecie, w Bałdach (uniwersytecka stacja terenowa).
Na ile udaje się tą koncepcję zrealizować, można obejrzeć na stronie www.uwm.edu.pl/odn [strona już nieaktywna, zlikwidowana, więc rezultatów trzeba obecnie szukać gdzie indziej] oraz tu http://www.uwm.edu.pl/pl/str.php?b=1&ids=2046 [to też nieaktualne, nie da się znaleźć] . Trochę czuję się jak kierowca, któremu dano samochód bez silnika. Ale tak krawiec kraje, jak mu materii staje.
Propozycja programowa, zgłoszona przez poszczególne wydziały, obejmuje szereg wykładów o różnorodnej tematyce z zakresu nauk przyrodniczych, rolniczych, technicznych, ekonomicznych, humanistycznych, pedagogicznych, wiele zajęć warsztatowych i pokazów, prezentacje nowoczesnych laboratoriów, imprezy artystyczne plenerowych oraz wycieczki terenowe. Zaproponowane elementy programowe mają przybliżyć różnorodne osiągnięcia naukowe i kulturalne oraz pokazać perspektywy społeczeństwa informacyjnego oraz gospodarki opartej na wiedzy.
Dla podkreślenie znaczenia kobiety, dla swoistego uhonorowania i wydobycia ważnej roli z cienia niedostrzegania, ustanowiono Dzień Kobiet. I nie chodzi o to, żeby kobiety szanować i zwracać na nie uwagę przez jeden dzień w roku. Sensem Dnia Kobiet jest zwrócenie uwagi, przypomnienie. Podobnych „dni” wymyślono więcej, m.in. Dni Nauki, Dzień Chruścika, Dzień owada itd. Dzień Nauki nie ma jeszcze ustalonego dnia w kalendarzu. Od kilku lat we wrześniu z inicjatywy ministerstwa w wielu ośrodkach akademickich organizowane są pikniki naukowe. Podobne festiwale naukowe odbywają się także i w innych terminach (np. Miniekopiknik, Dzień Ziemi, Z uniwersytetem na Ty – Orneta).
Można by zadać pytanie: dlaczego w wieku XXI, po ogromnych odkryciach naukowych i zastosowaniu ich w praktyce w wieku XX, dlaczego w wieku XXI określanym jako wiek gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informatycznego, w ogóle „emancypować” badania naukowe i poprzez Dzień Nauki zwracać na naukę uwagę społeczeństwa? Czyż wartość nauki nie jest widoczna i oczywista sama przez się? Czyż w społeczeństwie coraz lepiej wykształconym z rosnąca liczbą inżynierów, magistrów i doktorów warto jeszcze popularyzować badania naukowe? Czyż mało jest programów edukacyjnych w radio, telewizji, Internecie, czyż mało jest popularyzatorskich czasopism, aby jeszcze angażować w pokazywanie wyników badań samych naukowców i otwierać drzwi uniwersyteckich laboratoriów? Na wszystkie powyższe pytania można odpowiedzieć twierdząco: tak, trzeba, warto.
Badania naukowe nie są wiedzą tajemną i zastrzeżoną. Wiedza naukowa jest dla wszystkich. Co więcej, badania naukowe w Polsce są bardzo słabo finansowane – w porównaniu do innych krajów rozwiniętych. Zarówno jeśli chodzi o dotacje z budżetu (a więc z kieszeni podatnika), jak i wsparcie z gospodarki. Jeśli Polska ma się liczyć we współczesnym świecie i gospodarce opartej na wiedzy, musimy więcej inwestować. Żeby inwestować, ogół społeczeństwa musi rozumieć istotę badań naukowych i szybko poznawać efekty. Jak na razie wydatki na naukę przegrywają z różnymi innymi „pilnymi” potrzebami. O finansowaniu badań naukowych decyduje po pierwsze podatnik (a więc przeciętny Kowalski), po drugie przemysł i gospodarka. Taki jest właśnie sens Olszyńskich Dni Nauki – popularyzacja osiągnięć i wspieranie wielu innych, standardowych działań Uniwersytetu (jednym z przykładów jest ta strona oraz moje pisanie do Wiadomości Uniwersyteckich czy Gazety Uniwersyteckiej).
Jednym z przykładów wartości badań naukowych jest „przewrót kopernikański” – opracowanie nie tylko nowego modelu kosmologicznego (opisanie ruchów planet), ale dogłębne przewartościowanie systemu myślowego i filozoficznego. Zdawałoby się, że jeden człowiek, związany z Olsztynem, Mikołaj Kopernik w zaciszu pracowni dokonał genialnego odkrycia. Odkrycia, które zmieniło obraz cywilizacji. To oczywiście uproszczony i skrócony obraz odkrycia naukowego. Bo o ile odkrycia dokonał jeden człowiek, to w potwierdzanie, sprawdzanie i uzasadnianie zaangażowanych było setki, a raczej tysiące innych.
Często w opinii potocznej przedstawiany jest obraz Kopernika, który z obawy przed Kościołem opóźniał wydanie swojego dzieła (ukazała się na łożu śmierci). Więcej w tym schemacie ideologii niż zrozumienia istoty badań naukowych. Kopernik dość szybko w szkicu opublikował zarys swojego heliocentrycznego pomysłu. W tym czasie jednak ukazało się duże i kompleksowe dzieło z systemem ptolemeuszowskim. Sam Kopernik uznał, że aby przekonać do swojego pomysłu, do swojej idei, musi dokładniej uzasadnić i dokonać wielu obserwacji i pomiarów, że musi opracować równie obszerne i kompleksowe dzieło. Sprawdzanie i uzupełnianie zajęło mu kilkadziesiąt lat życia. A i tego było za mało – w koncepcji Kopernika było wiele wyjątków, wiele niewiadomych. Do pełnej weryfikacji i przyjęcia za obowiązującą teorię potrzeba było jeszcze kolejnych 150 lat, potrzeba było opracowania nowej metodologii naukowej, wynalezienia teleskopu, opracowania nowych technik badawczych, potrzeba było Galileusza, Keplera i wielu innych mało znanych poszukiwaczy prawdy naukowej. Aby „wstrzymać Słońce i ruszyć Ziemię” potrzeba było nie tylko geniuszu Kopernika, Galileusza, Keplera, potrzebny był wielowiekowy rozwój nauki przed Kopernikiem, jak i wiele tysięcy „osobogodzin” mało widowiskowego ślęczenia w laboratorium.
Sensem Dni Nauki i różnego typu festiwali naukowych jest otwarcie „tajemniczych” laboratoriów naukowych i pokazanie owego żmudnego poszukiwania, sprawdzania, weryfikowania. Na jedno odkrycie, na jeden wynalazek przypada dziesiątki nieudanych prób, błądzenia, wiele nieudanych prototypów. Ale tak jak w dalekiej pielgrzymce, potrzebne są żmudne pojedyncze kroki, aby dojść do celu, tak i w badaniach naukowych potrzebne jest codzienna praca. Czyż nie jest intrygującym podejrzeć tą tajemniczą prace badawczą? A najlepiej samemu choć na krótko być współuczestnikiem?
Warto przy okazji przypomnieć, że badania naukowe to nie tylko skomplikowane przyrządy, droga aparatura czy wymyślne laboratoria. W badaniach naukowych najważniejszy jest sposób myślenia – choć myślenia nie można zobaczyć (jedynie wytwory).
Czym jest nauka rozumiana jako proces badawczy? Jest sposobem poznawania świata, a więc tym, czym w mniejszym lub większym stopniu zajmują się wszyscy ludzie od zarania dziejów. Wszyscy poznajemy świat z czystej tylko ciekawości oraz z chęci uczynienia świata wygodniejszym, bezpieczniejszym. Wiedzę naukowa można porównać do mapy – im lepsza wiedza (pełniejsza, dokładniejsza, bliższa rzeczywistości), tym łatwiej i szybciej trafić do wybranego celu, nie zbłądzić, uniknąć niebezpieczeństwa. Kiedy idziemy na spacer bez celu, dokładna mapa nie jest nam potrzebna. Kiedy jednak chcemy dotrzeć do określonego celu w szybkim czasie – im dokładniejsza mapa, tym lepiej. W gospodarce opartej na wiedzy „dokładne mapy” są nam niezwykle potrzebne i przynoszą nam wymierne korzyści ekonomiczne.
Badania naukowe są udoskonalonym, skodyfikowanymi i kontrolowanym „zwykłym” procesem ludzkiego poznania. Są jak traktor z wieloskibowym pługiem w porównaniu do sochy.
Wiedzę naukową porównać można do programu komputerowego – jako takiej nie widać. Kiedy komputer jest wyłączony lub program nie uruchomiony – trudno poznać wartość i przydatność takiego programu komputerowego. Gdy program działa (np. edytor tekstu, w którym piszę niniejszy artykuł) na ogół nie zdajemy sobie sprawy ile osób i jak długo pracowały i udoskonalały to narzędzie pracy. Nawet biblioteka – jeśli książki nie są czytane – jest tylko składem papieru.
Poprzez swoją wirtualną nieuchwytność wiedza naukowa jest najczęściej niedoceniana, niedostrzegana. Widzimy jedynie nośniki wytwory tej wiedzy.
Dni Nauki są więc takim włączeniem komputera i uruchamianiem programu, są otwieraniem zgromadzonych książek (przynajmniej żeby obejrzeć obrazki lub spis treści). Ale także nauką dla samych naukowców, nauką jak przystępnie opowiadać i pokazywać kulisy swojej pracy. Dni Nauki są jeszcze jednym elementem wypełniania misji uniwersytetu – upowszechniania i popularyzacji wiedzy naukowej.
Tak jak warto pamiętać o kobietach nie tylko 8. marca, tak warto uświadomić sobie, że mury uniwersyteckie dla społeczeństwa otwarte są nie tylko w jeden dzień w roku, a form „podglądania” naukowców przy ich pracy równie wiele.
Na tegoroczny dzień nauki zaproponowałem wykład w terenie, w moim ulubionym Łajsie, wykład pt. Biotechnologia ekosystemów – wykorzystanie zwierząt w biomanipulacji na poziomie krajobrazu.
Opis: W trakcie spaceru wokół torfowiska oraz przez krajobraz leśny i rolniczy, omówione będą zmiany, które zaszły na skutek działalności człowieka. Omówione będą zmiany na przestrzeni wieków (osadnictwo Gotów, Prusów, okres średniowiecza, intensyfikacja rolnictwa w wieku XIX i XX, zmiany w ostatnich dziesięcioleciach) i wskazane konsekwencje różnorodnego sposobu użytkowania terenu pod kątem rolniczym, leśnym, turystycznym. Omówione będą zmiany w ekosystemach (typy roślinności, świat zwierzęcy) o różnej antropopresji. W ostatnich latach obserwować możemy porzucanie uprawy na niektórych gruntach rolnych. W konsekwencji obserwujemy spontaniczną sukcesję ekologiczną na tych terenach.
Nie tylko człowiek wpływa na ekosystemy. Wiele gatunków - zwłaszcza tak zwane gatunki zwornikowe – w sposób istotny wpływają na ekosystemy. Na przykładzie bobrów i zmian jakie dokonują w krajobrazie w wyniku podtopienia wcześniej zmeliorowanych terenów, omówione będą metody wykorzystania zwierząt w świadomych i pożądanych przekształceniach krajobrazów: biomanipulacja w jeziorach z wykorzystaniem ryb drapieżnych, wykorzystanie zwierząt roślinożernych w ochronie łąk kserotermicznych i Bagien Biebrzańskich oraz możliwości wykorzystania bezkręgowców jako swoistych „narzędzi” w biomanipulacjach na poziomie ekosystemu.
Pokazane będą nowo opracowane ścieżki przyrodniczo-turystyczne z myślą o rozwoju turystycznym regionu.
Termin: 16 września, godz. 11.00, Miejsce: Łajs k. Bałd, miejsce zbiórki – pensjonat Orzeł/Adler. Dojazd autobusem do Butryn lub Nowej Wsi (dalej pieszo spacer ok. 4 km), dla zorganizowanej grupy możliwość dowozu do Łajsu. Łatwy dojazd samochodem przez Nową Wieś, Maszewo lub Bałdy.
Co i jak się udało? To w kolejnym materiale, bo nie zmieści się wszystko w jednym wpisie, zwłaszcza z dużą liczbą ilustracji.
A na koniec jeszcze dawna refleksja, z 2006 roku, którą umieściłem na swojej stronie (http://www.uwm.edu.pl/czachor/, wspomnienia 2006 roku).
Olsztyńskie Dni Nauki
Wzorem lat ubiegłych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie przystępuje do zorganizowania Dni Nauki, włączając tym samym północno-wschodni region Polski do czwartej edycji ogólnopolskich Dni Nauki. Moją propozycją było, aby hasłem wiodącym w roku 2006 było: „Nauka i sztuka w Europie XXI w.” Za główny cel zaproponowałem popularyzację nauki i akademickiej sztuki w społeczności lokalnej regionu Warmii i Mazur z uwzględnieniem transferu innowacyjności do szeroko rozumianej gospodarki i pomocowych projektów unijnych. Poprzez zaangażowanie mediów (Internet, prasa, radio, telewizja) efekt informacyjny i edukacyjny miał być wydłużony (nie tylko 16 września) oraz rozszerzony krąg odbiorców.
Planowane imprezy naukowe, kulturalne, edukacyjne miały odbywać się będą na terenie miasteczka akademickiego oraz kilku miejscach poza uniwersytetem: na terenie starego miasta w Olsztynie, w Ornecie, w Bałdach (uniwersytecka stacja terenowa).
Na ile udaje się tą koncepcję zrealizować, można obejrzeć na stronie www.uwm.edu.pl/odn [strona już nieaktywna, zlikwidowana, więc rezultatów trzeba obecnie szukać gdzie indziej] oraz tu http://www.uwm.edu.pl/pl/str.php?b=1&ids=2046 [to też nieaktualne, nie da się znaleźć] . Trochę czuję się jak kierowca, któremu dano samochód bez silnika. Ale tak krawiec kraje, jak mu materii staje.
Propozycja programowa, zgłoszona przez poszczególne wydziały, obejmuje szereg wykładów o różnorodnej tematyce z zakresu nauk przyrodniczych, rolniczych, technicznych, ekonomicznych, humanistycznych, pedagogicznych, wiele zajęć warsztatowych i pokazów, prezentacje nowoczesnych laboratoriów, imprezy artystyczne plenerowych oraz wycieczki terenowe. Zaproponowane elementy programowe mają przybliżyć różnorodne osiągnięcia naukowe i kulturalne oraz pokazać perspektywy społeczeństwa informacyjnego oraz gospodarki opartej na wiedzy.
Dlaczego Dzień Nauki?
Można by zadać pytanie: dlaczego w wieku XXI, po ogromnych odkryciach naukowych i zastosowaniu ich w praktyce w wieku XX, dlaczego w wieku XXI określanym jako wiek gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informatycznego, w ogóle „emancypować” badania naukowe i poprzez Dzień Nauki zwracać na naukę uwagę społeczeństwa? Czyż wartość nauki nie jest widoczna i oczywista sama przez się? Czyż w społeczeństwie coraz lepiej wykształconym z rosnąca liczbą inżynierów, magistrów i doktorów warto jeszcze popularyzować badania naukowe? Czyż mało jest programów edukacyjnych w radio, telewizji, Internecie, czyż mało jest popularyzatorskich czasopism, aby jeszcze angażować w pokazywanie wyników badań samych naukowców i otwierać drzwi uniwersyteckich laboratoriów? Na wszystkie powyższe pytania można odpowiedzieć twierdząco: tak, trzeba, warto.
Badania naukowe nie są wiedzą tajemną i zastrzeżoną. Wiedza naukowa jest dla wszystkich. Co więcej, badania naukowe w Polsce są bardzo słabo finansowane – w porównaniu do innych krajów rozwiniętych. Zarówno jeśli chodzi o dotacje z budżetu (a więc z kieszeni podatnika), jak i wsparcie z gospodarki. Jeśli Polska ma się liczyć we współczesnym świecie i gospodarce opartej na wiedzy, musimy więcej inwestować. Żeby inwestować, ogół społeczeństwa musi rozumieć istotę badań naukowych i szybko poznawać efekty. Jak na razie wydatki na naukę przegrywają z różnymi innymi „pilnymi” potrzebami. O finansowaniu badań naukowych decyduje po pierwsze podatnik (a więc przeciętny Kowalski), po drugie przemysł i gospodarka. Taki jest właśnie sens Olszyńskich Dni Nauki – popularyzacja osiągnięć i wspieranie wielu innych, standardowych działań Uniwersytetu (jednym z przykładów jest ta strona oraz moje pisanie do Wiadomości Uniwersyteckich czy Gazety Uniwersyteckiej).
Jednym z przykładów wartości badań naukowych jest „przewrót kopernikański” – opracowanie nie tylko nowego modelu kosmologicznego (opisanie ruchów planet), ale dogłębne przewartościowanie systemu myślowego i filozoficznego. Zdawałoby się, że jeden człowiek, związany z Olsztynem, Mikołaj Kopernik w zaciszu pracowni dokonał genialnego odkrycia. Odkrycia, które zmieniło obraz cywilizacji. To oczywiście uproszczony i skrócony obraz odkrycia naukowego. Bo o ile odkrycia dokonał jeden człowiek, to w potwierdzanie, sprawdzanie i uzasadnianie zaangażowanych było setki, a raczej tysiące innych.
Często w opinii potocznej przedstawiany jest obraz Kopernika, który z obawy przed Kościołem opóźniał wydanie swojego dzieła (ukazała się na łożu śmierci). Więcej w tym schemacie ideologii niż zrozumienia istoty badań naukowych. Kopernik dość szybko w szkicu opublikował zarys swojego heliocentrycznego pomysłu. W tym czasie jednak ukazało się duże i kompleksowe dzieło z systemem ptolemeuszowskim. Sam Kopernik uznał, że aby przekonać do swojego pomysłu, do swojej idei, musi dokładniej uzasadnić i dokonać wielu obserwacji i pomiarów, że musi opracować równie obszerne i kompleksowe dzieło. Sprawdzanie i uzupełnianie zajęło mu kilkadziesiąt lat życia. A i tego było za mało – w koncepcji Kopernika było wiele wyjątków, wiele niewiadomych. Do pełnej weryfikacji i przyjęcia za obowiązującą teorię potrzeba było jeszcze kolejnych 150 lat, potrzeba było opracowania nowej metodologii naukowej, wynalezienia teleskopu, opracowania nowych technik badawczych, potrzeba było Galileusza, Keplera i wielu innych mało znanych poszukiwaczy prawdy naukowej. Aby „wstrzymać Słońce i ruszyć Ziemię” potrzeba było nie tylko geniuszu Kopernika, Galileusza, Keplera, potrzebny był wielowiekowy rozwój nauki przed Kopernikiem, jak i wiele tysięcy „osobogodzin” mało widowiskowego ślęczenia w laboratorium.
Sensem Dni Nauki i różnego typu festiwali naukowych jest otwarcie „tajemniczych” laboratoriów naukowych i pokazanie owego żmudnego poszukiwania, sprawdzania, weryfikowania. Na jedno odkrycie, na jeden wynalazek przypada dziesiątki nieudanych prób, błądzenia, wiele nieudanych prototypów. Ale tak jak w dalekiej pielgrzymce, potrzebne są żmudne pojedyncze kroki, aby dojść do celu, tak i w badaniach naukowych potrzebne jest codzienna praca. Czyż nie jest intrygującym podejrzeć tą tajemniczą prace badawczą? A najlepiej samemu choć na krótko być współuczestnikiem?
Warto przy okazji przypomnieć, że badania naukowe to nie tylko skomplikowane przyrządy, droga aparatura czy wymyślne laboratoria. W badaniach naukowych najważniejszy jest sposób myślenia – choć myślenia nie można zobaczyć (jedynie wytwory).
Czym jest nauka rozumiana jako proces badawczy? Jest sposobem poznawania świata, a więc tym, czym w mniejszym lub większym stopniu zajmują się wszyscy ludzie od zarania dziejów. Wszyscy poznajemy świat z czystej tylko ciekawości oraz z chęci uczynienia świata wygodniejszym, bezpieczniejszym. Wiedzę naukowa można porównać do mapy – im lepsza wiedza (pełniejsza, dokładniejsza, bliższa rzeczywistości), tym łatwiej i szybciej trafić do wybranego celu, nie zbłądzić, uniknąć niebezpieczeństwa. Kiedy idziemy na spacer bez celu, dokładna mapa nie jest nam potrzebna. Kiedy jednak chcemy dotrzeć do określonego celu w szybkim czasie – im dokładniejsza mapa, tym lepiej. W gospodarce opartej na wiedzy „dokładne mapy” są nam niezwykle potrzebne i przynoszą nam wymierne korzyści ekonomiczne.
Badania naukowe są udoskonalonym, skodyfikowanymi i kontrolowanym „zwykłym” procesem ludzkiego poznania. Są jak traktor z wieloskibowym pługiem w porównaniu do sochy.
Wiedzę naukową porównać można do programu komputerowego – jako takiej nie widać. Kiedy komputer jest wyłączony lub program nie uruchomiony – trudno poznać wartość i przydatność takiego programu komputerowego. Gdy program działa (np. edytor tekstu, w którym piszę niniejszy artykuł) na ogół nie zdajemy sobie sprawy ile osób i jak długo pracowały i udoskonalały to narzędzie pracy. Nawet biblioteka – jeśli książki nie są czytane – jest tylko składem papieru.
Poprzez swoją wirtualną nieuchwytność wiedza naukowa jest najczęściej niedoceniana, niedostrzegana. Widzimy jedynie nośniki wytwory tej wiedzy.
Dni Nauki są więc takim włączeniem komputera i uruchamianiem programu, są otwieraniem zgromadzonych książek (przynajmniej żeby obejrzeć obrazki lub spis treści). Ale także nauką dla samych naukowców, nauką jak przystępnie opowiadać i pokazywać kulisy swojej pracy. Dni Nauki są jeszcze jednym elementem wypełniania misji uniwersytetu – upowszechniania i popularyzacji wiedzy naukowej.
Tak jak warto pamiętać o kobietach nie tylko 8. marca, tak warto uświadomić sobie, że mury uniwersyteckie dla społeczeństwa otwarte są nie tylko w jeden dzień w roku, a form „podglądania” naukowców przy ich pracy równie wiele.
Moja wycieczka w Łajsie
Na tegoroczny dzień nauki zaproponowałem wykład w terenie, w moim ulubionym Łajsie, wykład pt. Biotechnologia ekosystemów – wykorzystanie zwierząt w biomanipulacji na poziomie krajobrazu.
Opis: W trakcie spaceru wokół torfowiska oraz przez krajobraz leśny i rolniczy, omówione będą zmiany, które zaszły na skutek działalności człowieka. Omówione będą zmiany na przestrzeni wieków (osadnictwo Gotów, Prusów, okres średniowiecza, intensyfikacja rolnictwa w wieku XIX i XX, zmiany w ostatnich dziesięcioleciach) i wskazane konsekwencje różnorodnego sposobu użytkowania terenu pod kątem rolniczym, leśnym, turystycznym. Omówione będą zmiany w ekosystemach (typy roślinności, świat zwierzęcy) o różnej antropopresji. W ostatnich latach obserwować możemy porzucanie uprawy na niektórych gruntach rolnych. W konsekwencji obserwujemy spontaniczną sukcesję ekologiczną na tych terenach.
Nie tylko człowiek wpływa na ekosystemy. Wiele gatunków - zwłaszcza tak zwane gatunki zwornikowe – w sposób istotny wpływają na ekosystemy. Na przykładzie bobrów i zmian jakie dokonują w krajobrazie w wyniku podtopienia wcześniej zmeliorowanych terenów, omówione będą metody wykorzystania zwierząt w świadomych i pożądanych przekształceniach krajobrazów: biomanipulacja w jeziorach z wykorzystaniem ryb drapieżnych, wykorzystanie zwierząt roślinożernych w ochronie łąk kserotermicznych i Bagien Biebrzańskich oraz możliwości wykorzystania bezkręgowców jako swoistych „narzędzi” w biomanipulacjach na poziomie ekosystemu.
Pokazane będą nowo opracowane ścieżki przyrodniczo-turystyczne z myślą o rozwoju turystycznym regionu.
Termin: 16 września, godz. 11.00, Miejsce: Łajs k. Bałd, miejsce zbiórki – pensjonat Orzeł/Adler. Dojazd autobusem do Butryn lub Nowej Wsi (dalej pieszo spacer ok. 4 km), dla zorganizowanej grupy możliwość dowozu do Łajsu. Łatwy dojazd samochodem przez Nową Wieś, Maszewo lub Bałdy.
Zobacz jakie były efekty.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz