Muchotrzew solniskowy, roślina o tajemniczej nazwie, halofil i synantrop

Fot. Kevin Thiele from Perth, Australia - Spergularia marina,
CC BY 2.0,
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=142405205

Co skłoniło mnie do napisania o tej pięknej i niezwykłej roślinie? Wpis na Facebooku, i znaleziona tam informacja o halofitach, występujących wzdłuż polskich dróg. Dlaczego halofity, czyli rośliny preferujące siedliska zasolone, znalazły dogodne warunki do życia w pobliżu dróg? Przecież do tej pory typowym ich miejscem występowania było wybrzeże Morza Bałtyckiego lub miejsca w pobliżu źródeł solankowych. Zasolona gleba jest trudna do przeżycia dla roślin. Muszą mierzyć się z ciśnieniem osmotycznym. A skąd sól przy drogach? To efekt wieloletniej kumulacji zimowego utrzymania dróg. W ramach odśnieżania rozsypujemy sól na drogach by lód i śnieg szybciej się topił nawet, gdy temperatura jest minusowa. Jeśli w ciągu wielu lat wysypujemy tony soli, to musi być jakiś efekt. Do tej pory słyszałem o tych efektach negatywnych. Zasolenie gleb nie jest czymś dobrym. W Kanadzie naukowcy zauważyli przedostawanie się soli do wód gruntowych i zasoleniu nawet wód źródlanych. Co ma niewątpliwie negatywny wpływ na biocenozy źródeł i potoków. Dlatego od wielu lat próbuje się zmienić sposób zimowego utrzymania dróg. By mniej wysypywać soli powraca się do stosowania piasku.

Tak czy siak stworzyliśmy antropogeniczne siedliska zasolone. Już nie tylko gdzieś przy kopalniach lecz nawet przy drogach. Z tej okazji skorzystały rośliny halofilne. Potrafią poradzić sobie w takich warunkach, więc przy zmniejszonej konkurencji innych roślin znalazły dogodne dla siebie warunki i wędrują, wzdłuż autostrad.

Rośliny słonolubne to niezwykle fascynująca grupa organizmów, które potrafią przetrwać w ekstremalnych warunkach. Jedną z nich jest muchotrzew solniskowy (Spergularia salina) z rodziny goździkowatych. Skąd taka dziwna nazwa? Nazwę muchotrzew chciałoby się poprawić na muchodrzew, bo muchę znamy i drzewo także. Ale dlaczego miałby to być muchodrzew? W dawnych książkach występuje także pod nazwą muszotrzew, sporek. Czyli niewątpliwie coś z muchą. A końcówka „trzew” kojarzy się z trzewiami, wnętrznościami. W jakiś sposób nawa nawiązuje do muszych trzewi? To jest tajemnica, zagubiona w przeszłości. 

W Polsce występuje kilka gatunków z tego rodzaju: muchotrzew polny (Spergularia rubra), muchotrzew trwały (Spergularia media, gatunek wymarły w Polsce), muchotrzew wiślany (Spergularia echinosperma, występowanie w Polsce wątpliwe), pospolity muchotrzew zbożowy, delia polna Spergularia segetalis i oczywiście muchotrzew solniskowy (Spergularia salina synonim - Spergularia marina). Może jego nazwa, kojarząca się z muszymi trzewiami, wzięła się od biologii bardziej pospolitych gatunków? Albo ma zupełnie inne magiczne pochodzenia. W każdym razie jest dla mnie wielka zagadką etymologiczną.

Muchotrzew solniskowy to piękna i niezwykła roślina, która potrafi przetrwać w ekstremalnych warunkach, jakimi są zasolone gleby, co znajduje odzwierciedlenia w naukowej – salina oznacza „słony”. A jeśli uznać na poprawną nazwę synonimiczną to marina odnosi się do morza.

Muchotrzew solniskowy jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym na całej półkuli północnej. Można go spotkać na wybrzeżach mórz, w solniskach, a także na terenach podmokłych o podwyższonym zasoleniu. Jego naturalny obszar jego występowania obejmuje Azję, Europę, Afrykę Północną i Amerykę Północną. W Polsce jest gatunkiem stosunkowo rzadkim, umieszczonym na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia: VU). Rośnie na wybrzeżu oraz na solniskach w głębi kraju. Przybywa siedlisk antropogenicznych to i on się rozprzestrzenia po świecie. I może przestanie być gatunkiem zagrożonym wyginięciem? To byłaby dobra wiadomość.

Ze względu na preferencje siedliskowe jest halofitem (siedliska słone) ale i synantropijnych, jako że człowiek tworzy dla niego mimowolnie nowe siedliska, np. wzdłuż dróg. Jest rośliną jednoroczną, kwitnie od maja do września. W Ameryce jego siedlisko opisywane jest tak: błotniste równiny, alkaliczne pola, piaszczyste dna rzek, piaszczyste wybrzeża, słone bagna, słone krawędzie autostrad.

By przetrwać w tak wymagającym środowisku, muchodrzew solniskowy wykształcił szereg adaptacji, m.in. głęboki system korzeniowy co pozwala mu korzystać w wody z głębszych warstw gleby. Mięsiste liście i zmagazynowana w nich woda pomaga roślinie przetrwać okresy suszy. Muchotrzew solniskowy jest ważnym elementem ekosystemów nadmorskich. Tworzy gęste kobierce roślinności, stabilizując glebę i zapobiegając erozji. Jest także miejscem schronienia i żerowania dla wielu gatunków zwierząt.
Dzięki swojej odporności na zasolenie muchodrzew solniskowy, jest wykorzystywany do rekultywacji terenów zdegradowanych przez działalność człowieka. 

Różnorodność biologiczna jest wartością, bo ciągle możemy z niej korzystać w zaskakujących sytuacjach. Z pozoru nikomu niepotrzebne i bezwartościowe "zielsko" może być przydatne do rekultywacji zasolonych, antropogenicznych gleb. 

To, co jednym szkodzi, może służyć innym. I na dodatek nic w przyrodzie nie jest stałe. Na skutek różnorodnych zmian, np. antropogenicznych, jedne gatunki giną, inne natomiast znajdują lepsze warunku do życia. Muchotrzew solniskowy może symbolem życia w miejscach, gdzie inne rośliny nie mają szans na przetrwanie.