Ukorzenianie się czyli pępowiny miasta

Dzięki pępowinie w życiu płodowym czerpiemy zasoby i energię od matki, przez łożysko. Pępowina jest jak kabel zasilający, niezwykle ważny na samym początku. W skali życia to krótki okres. Potem zostaje tylko mały ślad w postaci pępka na naszym brzuchu. Na co dzień o niej zapominamy. A przecież to "rura", która zbudowała nasze podstawy. Czy analogicznie jest z pępowinami miasta czyli historiami mieszkańców, bagażem historii rodzinnych, które przynieśliśmy i wnieśliśmy jak wiano? Na co dzień o nim nie pamiętamy, nie uświadamiamy sobie. Może jednak warto zadać sobie pytanie skąd się tu wziąłem i co mnie ukształtowało? Czym skorupka za młodu nasiąkła by teraz trąca we wspólnocie?

W Olsztynie znalazłem się przypadkiem, prawie 40 lat temu. Przyjechałem tylko na krótko, studiować. Potem zamierzałem ruszyć dalej. Jestem więc tu przypadkowo, choć nie całkiem. Tak w ogóle w życiu jestesmy tylko podróżnikami, jak na przystanku kolejowym. Stoimy na peronie i czekamy, czasem krótko, czasem bardzo długo. Siadamy na ławce lub w dworcowej poczekalni lub idziemy zwiedzać miejscowość. Czekamy na pociąg i dalsza podróż...

A zaczęło się to jakieś 3,7 mld lat temu, gdy na Ziemi powstało życie biologiczne. Z tego okresu pochodzą najstarsze skamieniałości ale życie jako takie mogło pojawić się wcześniej. Nie z każdego okresu zachowały się ślady lub jeszcze ich nie znaleźliśmy. Nauka czyni postępy, więc i ta granica może się zmienić. Od samego początku życie biologiczne odznacza się dyspersyjnością - rozprzestrzenianiem. Nawet najbardziej osiadłe gatunki mają mechanizmy dyspersji, np. przez nasiona, zarodniki, diaspory i najróżniejsze mechanizmy wykorzystywania ruchów atmosfery, wody czy innych organizmów. Bo nawet stabilny świat nieustannie się zmienia. By przetrwać trzeba zdobywać ciągle nowe tereny i zmieniać się ewolucyjnie. Trwanie w wędrówce i ruchu.

Historia naturalna Europy

Gdy przychodzimy na świat to akceptujemy zastaną różnorodność jako coś normalnego i oczywistego. Dopiero później zadajemy sobie pytanie o to, skąd pochodzimy. Moje pytania zrodziły się na mazurskiej wsi, gdzie spędzałem wakacje. Tam ukorzeniałem się kulturowo, słuchałem wspomnień babci i dziadka z utraconej Wileńszczyzny oraz rozbudzona został moja ciekawość przyrodnicza. Przed lata ukorzeniałem się coraz bardziej i bardziej, głębiej i szerzej. Dlatego pytania o przeszłość biologiczną Homo sapiens i życia jako takiego są dla mnie naturalne i oczywiste. 

Europa, jaką znamy, też nie istniała od zawsze. Nie tylko w sensie polityczno-administracyjnym ale także geograficznym i biologicznym. Polecam bardzo przystępnie napisaną biologiczną książkę: "Europa - historia naturalna". Wszyscy jestesmy migrantami z innych kontynentów, czasem dawno rozpadłych i nieistniejących (Gondwana, Laurazja itd.). Narody i terytoria przemijają, ciągle ewoluują, integrując elementy tutejsze z tymi "przybyłymi". Wczorajszy przybysz dzisiaj jest autochtonem by jutro znów być wędrowca i emigrantem.

Nie jestem pierwszy w tak głębokim poszukiwaniu korzeni. Polecam chociażby książkę "O powstawaniu Polaków" Tomasza Ulanowskiego. Mądra i dowcipna opowieść. Ulanowski historię Polaków zaczyna dość wcześniej, bo 13,8 mld lat temu, od narodzin naszego Wszechświata. Powstanie życia na ziemi datuje na 4 mld, a 3,7 początek fotosyntezy. Już w bliższej historii Homo sapiens, poszukując przodków Polaków wspomina okres mniej więcej 9 tys. lat temu, gdy do Europy docierają anatolijscy rolnicy, wzbogacający miejscową populację łowców zbieraczy. 5 tysięcy lat temu dociera kolejna fala migracji pasterzy euroazjatyckich stepów (kultura grobów jamowych). Ślady tych dawnych migracji i fuzji społecznych powoli odnajdujemy we własnych genomach. Nie tylko ślady Neandertalczyków ale i późniejszych fal Homo sapiens. U mnie to na przykład grupa krwi B. Nikt tego nie pamięta, nie przetrwało w pamięci rodziny. Zbyt dawno i zbyt odległe. Ale dzięki nauce można odkryć i udokumentować.

W najbliższym kontekście jestem połączeniem historii i genów północno mazowieckiej linii męskiej i wileńskich korzeni "po kądzieli". Część historii udało mi się odtworzyć, dzięki zachowanym archiwom i zapiskom w książkach. Linia męska zaczyna się w wieku XIV. Wszyscy Czachorowscy wywodzą się z Czachorowa na północnym Mazowszu. Nazwisko było dobrym znacznikiem, ułatwiającym śledzenie migracji. Najpóźniej w XV wieku Czachorowscy dotarli w granice państwa krzyżackiego. Czyli na Prusy. Dzięki gwarze zachowały się językowa "mutacje" w formie zapisu Czacharowski (choć nie zawsze konsekwentnie). W pełni można te gałąź nazywać mazurską a ich Mazurami z Ziemi Lubawskiej. Pod Grudziądzem, dzięki mazurzeniu, pojawili się Ciachorowscy i Ciacharowscy. A ci, którzy wyemigrowali do Brazylii, zapisują się jako Chacorosqui (wymowa taka sama, pisownia inna). Ślady dalekich kuzynów udało się odszukać nie tylko w USA (kilkukrotna migracja). Pełne drzewo genealogiczne ma jeszcze wiele luk i białych plam. Powoli uzupełniam.

Jak to się stało, że trafiłem do Olsztyna? Wszystko przez babcię i dziadka ze strony mamy. W czasie wakacji opowiadali mi o ich Wileńszczyźnie, że stała się i moją. W duszy była tęsknota za krajem idealnym, wspaniałym, a w oczach krajobrazy z czerwonymi dachami. Dlatego, gdy pierwszy raz pojechałem na Litwę (wtedy jeszcze ZSRR) zdziwiłem się, że ta upragniona Wileńszczyzna wygląda inaczej. We mnie zakorzeniła się z charakterystyczną gwarą w nowym, mazurskim krajobrazie.  

Wileńszczyzna moich dziadków jest jak pępowina, która kulturowo żywiła w dzieciństwie. Wrastałem, ukorzeniałem się ale w nowych kontekstach. Z sąsiadami z Galicji, z Mazurami o twardej mowie, z Niemcami, którzy wyjechali lub o których pozostało wspomnienie (był także Szwajcar). Świat zastany i normalny, oczywisty, z ruinami spalonych domów, lejami po bombach i pozostawioną amunicją w lesie, z której wybieraliśmy proch. W jednym miejscu różne gwary, różne sposoby mówienia i śpiewania, wspomnieniami z Syberii, Kazachstanu (gdzie "watę sieją"), z Westerplatte, spod Monte Casino. Żywe opowieści rodzinne. Szerokie korzenie. Wyrosłem w różnorodności kulturowej.

Jak moi litewsko-białoruscy dziadkowie i mama znaleźli się na Mazurach, w pobliżu granicy z ZSRR (Obwód Kaliningradzki)? Przyjechali ostatnim transportem w bydlęcym wagonie. Zostawili swój świat bo nie chcieli żyć w Sowietach. Moja ciocia przyjechała w jednej sukience, do narzeczonego (ale on był już z inną, jak się okazało). Poszła odprowadzić dziadków w transporcie. Ale jedna Białorusinka, w ostatniej chwili rozmyśliła się z wyjazdu i ciocia pojechała na jej miejsce (udając cudzą żonę), w jednej sukience, tak jak stała. Inny wujek wrócił dopiero w 1956 roku. Dziadek przed długie lata myślał, że to tylko na chwilę, że zaraz coś się wydarzy i powrócą na swoją ziemię w parafii Bystrzyca. Wyjeżdżając nie mogli zabrać mebli. Był tylko duży kufer i pług. W mazurskim domu sporo było więc rzeczy "poniemieckich". Zrosły się razem w jedno wspomnienie. Różne pochodzenie a jeden świat. Różne pępowiny.

A jak rodzina taty znalazła się na Warmii? Mojego stryja Niemcy wywieźli na roboty do Prus, w czasie okupacji. Chyba w okolice Reszla. Po wojnie wrócił tu. Mój tata do Reszla przyjechał do szkoły. I jeszcze inny brat osiadł, "zciągnięty" przez najstarszego. Dalsza rodzina ojca osiedliła się we Lwowcu. I tam mój tata przyjeżdżał w odwiedziny a przy okazji poznał mamę. Połączyły się pępowiny wileńskie i mazowieckie. Ślub wzięli w Drogoszach. tam potem szukałem żółtych, leśnych tulipanów. 

Jako dziecko wojskowego cięgle podróżowałem. Urodziłem się w Lidzbarku Warmińskim i tam trochę mieszkałem. Potem był Morąg. A potem ojciec powrócił w rodzinne Mazowsze. Miałem okazję częściowo zakorzenić się w tradycję wsi mazowieckiej a potem Płocka. Wakacje zawsze u wileńskich dziadków, mieszkających na Mazurach. Czułem się tutejszy i chciałem powrócić. Dlatego wybrałem na studia Olsztyn. Bo tylko tu, blisko mojej pępowiny, była uczelnia kształcąca w zakresie biologii (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie). Na dodatek chciałem być nauczycielem. Oczywiście gdzieś w okolicy mojej wileńsko-mazursko-warmińskiej pępowiny. Ale jakoś tak się złożyło, że przez pracę zostałem w Olsztynie. Na Warmii i na Mazurach. Po prostu w Wimlandii - nowej krainie z nową tożsamością, głęboko zakorzenioną w tutejskości i tradycji migrantów. 

Wieczne tułanie. Wrosłem w nieistniejącą krainę z duszą Wileńszczyzny a widokami Mazur i czerwonych dachów. Lubię podróżować daleko i blisko. Poznawać krajobrazu Warmii i Mazur i poznawać historie ludzi tu osiadłych. Wszyscy jesteśmy migrantami, tylko w różnym czasie my lub nasi przodkowie ruszyli w wędrówkę, chcianą lub wymuszoną, Ciekawość poznawania tego, co otacza i tego, co było kiedyś. Poznawanie swojej pępowiny i swojego ukorzeniania się. 

Bogactwo różnorodności ubogaca w kulturze i w świecie przyrodniczym. Swoją historię zacząć można opowiadać od historii dziadków, rodziców a potem sięgać głębiej i głębiej. Tak głęboko na ile starczy ci ciekawości.

 

Krótka zapowiedź wszystkich historii:

Dłuższa dyskusja w dniu inauguracji projektu Pępowiny Miasta:

Relacja Gazety Wyborczej i Gazety Olsztyńskiej. Nagranie z Radia UWM FM.

Zdawało mi sie, że odnalazłem moje Jarmuliszki odnalazłem w Słowniku Geograficznym tom XI ""Szkodziszki 1. zaśc, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Szkodziszki, o 3 w. od gminy a 10 w. od Wilna, ma 1 dm. , 10 mk. prawosł, i 4 mk. katol, podług spisu z 1865 r. 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Jarmuliszki. 2. Sz. , zaśc. , tamże, o 14 w. od Wilna, 1 dra. , 5 mk. katol. 3 Sz. , wś i dobra, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Szkodziszki, o 3 w. od gminy a 12 w. od Wilna, ma 16 dm. , 15 mk. prawosł, i 266 katol, w 1865 r. 89 dusz rewiz. ; własność Chodolejów. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsi Sz. , Dukiele, Jarmoliszki, Lipiny, Macieiszki, Maryino, Popiszki i Rusinowka, oraz zaśc. Borejkowszczyzna, Górki, Jeziorowszczyzna, Lipki, Mikuciszki, Skrobówka, Smolanka, Sokolniki, Stażuciszki i Szkodziszki, w ogóle 186 dusz rewiz. b. włośc, skarb, i 82 włośc. uwłaszczonych." Ale po sprawdzeniu na mapie okazało się, że to nie to miejsce. Szukam dalej....

A jaka jest Twoje historia, Twoja pępowina i Twoje ukorzenianie się?